Συναυλία Κλασσικής Ινδικής μουσικής: A Rudra Veena & Pakhawaz recital

Nada Samudra «Ένα διαλογιστικό ταξίδι στον άχρονο ωκεανό του ήχου»

Ένα άγγιγμα ήχου, ένα κύμα ρυθμού∙
η Rudra Veena και το Pakhawaz συναντιούνται,
υφαίνοντας έναν διάλογο ανάμεσα στη σιωπή και στην ανάσα του κόσμου.

Αυτό το μουσικό ταξίδι δεν είναι απλώς ακρόαση.
Είναι ένας στοχασμός που μεταμορφώνεται σε φως,
μια μυστική πύλη που ανοίγει στον εσωτερικό χώρο,
εκεί όπου αναδύεται το ανείπωτο και το κρυμμένο.

Η μουσική, άλλοτε λυρική κι εύθραυστη, άλλοτε βαθιά και παλλόμενη,
δεν ψυχαγωγεί απλώς∙
καλεί σε μια πορεία διαλογιστική,
σε ένα ταξίδι στα κύματα του ήχου και της ψυχής.

Κι αν ο έμπειρος ακροατής μπορεί να βυθιστεί ακόμη πιο βαθιά,
ακόμη κι εκείνος που συναντά για πρώτη φορά αυτόν τον ήχο
νιώθει την ίαση, την ομορφιά, τη μυστική γαλήνη
που η μουσική χαρίζει.

Σας προσκαλούμε το Σάββατο 18 Οκτωβρίου στις 19:00-21:00 σε μια Συναυλία Κλασσικής Ινδικής μουσικής: A Rudra Veena & Pakhawaz recital με τον Νεκτάριο Μητριτσάκη (Rudra Veena) και τον Nikhil Ghorpadkar (Pakhawaz)!

Μια βραδιά αφιερωμένη στην αρχαιότερη μορφή της ινδικής κλασικής μουσικής, την Dhrupad – την τέχνη όπου ο ήχος γίνεται γιόγκα, γνωστή ως Nada Yoga.

Στο κέντρο της εμπειρίας βρίσκονται δύο ιερά όργανα: η Rudra Veena, το αρχέγονο έγχορδο που θεωρείται μήτρα πολλών σύγχρονων οργάνων όπως το Sitar, και το Pakhawaz, ο πρόγονος της Tabla και καρδιά του ρυθμού.

Μέσα από τους κυματισμούς του ήχου (Raga) και τις παλμικές δονήσεις του ρυθμού (Tala), ξεδιπλώνεται ένα μουσικό ταξίδι που ξεπερνά την ψυχαγωγία· ένα βίωμα διαλογιστικό, βαθιά θεραπευτικό, ικανό να ακουμπήσει την ψυχή και να φέρει γαλήνη στον νου.

Η μουσική αυτή δεν ζητά καμία προϋπάρχουσα γνώση· μόνο έναν ανοιχτό νου και καρδιά. Τα οφέλη της γίνονται αισθητά σαν απαλό άγγιγμα στα ενεργειακά κέντρα του σώματος, σαν ρεύμα εσωτερικής θεραπείας που μας συνδέει με την εσωτερική σιωπή.

Ο ήχος εδώ δεν είναι μόνο μελωδία· είναι δάσκαλος, πύλη σε κοσμικούς νόμους, μονοπάτι πνευματικής εξέλιξης.

Η συμμετοχή μπορεί να είναι καθιστή, ξαπλωτή ή να εκφραστεί μέσα από ελεύθερη κίνηση, εκεί όπου ο ρυθμός καλεί το σώμα.

Μουσικά όργανα:

Rudra Veena

Η Rudra Veena είναι ένα από τα αρχαιότερα όργανα που εισήχθησαν στην ινδική κλασική μουσική. Το όνομα «Rudra» είναι ένα από τα επίθετα του θεού Shiva και έτσι «Rudra Veena» σημαίνει «η Veena αγαπητή στον Shiva».

Η ινδική μυθολογία αναφέρει ότι ο Shiva δημιούργησε το έγχορδο αυτό όργανο, εμπνευσμένος από την ομορφιά της συζύγου του, Parvati. Γλωσσολογικά, το όνομα Rudra θεωρείται επίσης συγγενές με την περσική λέξη rud, που σημαίνει «χορδές». Ο Ravana, μυθικός βασιλιάς και μουσικός, φημιζόταν ως δεξιοτέχνης της Rudra Veena και λέγεται ότι τη χρησιμοποιούσε για να λατρεύει τον Shiva.

Η Rudra Veena συμβολίζει το ινδικό ήθος σε ολόκληρη την υποήπειρο και θεωρείται το μόνο ακουστικό έγχορδο ικανό να παράγει τον ήχο Om, την απόλυτη πραγματικότητα. Γι’ αυτό και αποκαλείται «η μητέρα όλων των εγχόρδων».

Σήμερα το όργανο παίζεται σπάνια. Η στενή του σύνδεση με τον Shiva το έκανε ιδιαίτερα αγαπητό σε γιόγκι και ασκητές, οι οποίοι το προσεγγίζουν ως τελετουργία και διαλογισμό. Ο ήχος του θεωρείται ότι καθαρίζει και γαληνεύει τον νου, ανυψώνοντας τη συνείδηση τόσο του μουσικού όσο και του ακροατή.

Παρά την ιστορική του σημασία, η Rudra Veena βρίσκεται πλέον στα πρόθυρα εξαφάνισης, με ελάχιστους πλέον δεξιοτέχνες. Η εκμάθησή της απαιτεί ισόβια αφοσίωση και αυστηρή πειθαρχία. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ανανεωμένο ενδιαφέρον από διεθνές κοινό, που αναζητά πιο πνευματικές και βαθιές εμπειρίες.

Η μουσικοθεραπεία και οι σύγχρονες πρακτικές γιόγκα έχουν εντάξει τον ήχο της για την ανακούφιση από το στρες και το άγχος. Η Rudra Veena ξεχωρίζει για τον βαθύ, ηχηρό και διεισδυτικό της ήχο, που την καθιστά το κύριο όργανο έκφρασης της μουσικής Dhrupad και του Alap.

Pakhawaz

Το Pakhawaz είναι το παραδοσιακό κρουστό όργανο που συνοδεύει το ύφος Dhrupad στην ινδική κλασική μουσική, ενώ χρησιμοποιείται περιστασιακά και σε άλλες μουσικές και χορευτικές παραστάσεις. Ο ήχος του είναι χαμηλός, μειλίχιος και πλούσιος σε αρμονικές.

Με περσική επιρροή μετά τον 15ο αιώνα, το όργανο έλαβε το όνομα Pakhawaz. Κάποιοι θεωρούν ότι προέρχεται από τον συνδυασμό των λέξεων pakshe vadya, ενώ άλλοι από το περσικό «pakh awaz», που σημαίνει «απαλός ήχος».

Το Pakhawaz επικράτησε ως το βασικό κρουστό της βόρειας Ινδίας, ενώ το mridangam πήρε την αντίστοιχη θέση στο νότιο σύστημα. Παρόλο που ο όρος mridang χρησιμοποιήθηκε ιστορικά και για το Pakhawaz, σήμερα η τρέχουσα ονομασία είναι αυτή που κυριαρχεί.

Παραμένει το κύριο κρουστό στο ύφος Dhrupad, συνοδεύοντας τόσο το τραγούδι όσο και την ορχηστρική μουσική, μαζί με όργανα όπως η Veena, το Rabab, το Sursringar και το Surbahar.

Βιογραφικά:

Νεκτάριος Μητρίτσακης

Ο Νεκτάριος Μητριτσάκης γεννήθηκε και μεγάλωσε στα Χανιά της Κρήτης. Μέσα από την επαφή του με τη φύση και τη στενή σχέση του με τη μουσική, εκδήλωνε κάθε ανησυχία και αναζήτηση της ψυχής του.

Στην ηλικία των 25 αποφασίζει να ασχοληθεί σοβαρά με τη μουσική. Μέσα από αναζητήσεις στη ροκ, τη τζαζ, το μπλουζ και στην παραδοσιακή μουσική της Κρήτης, το 1995, ακούγοντας μια συναυλία ινδικής κλασικής μουσικής, ένιωσε ένα έντονο κάλεσμα, που τον οδήγησε να ταξιδέψει στην Ινδία και να επιστρέψει με ένα Σιτάρ.

Ξεκινώντας τα πρώτα του μαθήματα με τον Ross Daly, ήρθε σε επαφή με διάφορα μουσικά όργανα όπως το Σιτάρ, Σάζι, Λύρα και Λαούτο. Από το 1998 και για περίπου 12 χρόνια έζησε μεγάλα διαστήματα στο Βαράνασι της βόρειας Ινδίας, μαθητεύοντας στο Σιτάρ και Σουρμπαχάρ (μπάσο σιτάρ) με τον Rabindra Narayan Goswami.

Εκεί είχε την ευκαιρία να γνωρίσει σημαντικούς μουσικούς της παράδοσης, να συμμετάσχει σε φεστιβάλ όπως η Dhrupad Mela στο Βαράνασι και να εμβαθύνει στη μαθητεία με τον δάσκαλό του, ακολουθώντας την παραδοσιακή σχέση Guru-Shishya. Παράλληλα, απέκτησε πτυχίο στο Σιτάρ από το Prayag Sangit Samiti στο Αλάχαμπαχ.

Αναζητώντας ισορροπία σώματος και πνεύματος, ασχολήθηκε με τη Βεδική αστρολογία, την πρακτική της Αστάνγκα γιόγκα και τη μέθοδο διαλογισμού Vipassana, που αποτελούν μέρος της καθημερινότητάς του.

Με πρότυπο από την αρχή τη μουσική παράδοση του Dhrupad, ήρθε σε επαφή με τη Rudra Veena, μαθητεύοντας και εμβαθύνοντας με τον Bahauddin Dagar, διαδικασία που συνεχίζει μέχρι σήμερα. Συνεχίζοντας να ταξιδεύει στην Ινδία κατά διαστήματα, σήμερα ζει στην Κρήτη, όπου μοιράζεται τη γνώση και την εμπειρία του διδάσκοντας γιόγκα και μουσική.

Μέσα από τις συναυλίες του, ο ακροατής μπορεί να βιώσει το ταξίδι της ψυχής μέσα από τον ήχο, να νιώσει τη γαλήνη και την ομορφιά που προσφέρει η μουσική, που γίνεται ένας στενός φίλος στο πνευματικό μονοπάτι.

Nikhil Ghorpadkar

Ο Nikhil Ghorpadkar είναι ένας διακεκριμένος μουσικός του Pakhawaz από την Pune της Ινδίας. Την τελευταία δεκαετία έχει μαγέψει κοινά σε όλη τη χώρα και έχει εμφανιστεί σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες.

Ανήκει σε μια λαμπρή, αδιάσπαστη παράδοση μουσικών και μαέστρων του Pakhawaz. Η μουσική του κληρονομιά ξεκινά από τον αείμνηστο πρόγονό του Pandit Shankar Bhaiyya (Ghorpadkar) και φτάνει έως τον παγκοσμίως γνωστό Pandit Vasantarao Ghorpadkar. Σήμερα, ο Nikhil εκπροσωπεί με συνέπεια και ζωντάνια την παράδοση των προπατόρων του, μέσα στη μουσική παράδοση της Panse Gharana.

Η μητρική πλευρά του πατέρα του συνδέεται επίσης με εξέχοντες μουσικούς που υπήρξαν αυλικοί μουσικοί των πανίσχυρων Peshwas. Παράλληλα, έχει διευρύνει τους μουσικούς του ορίζοντες μέσω της παράδοσης του Kudau Singh Gharana, μαθητεύοντας υπό τον αείμνηστο Ramakant Pathak από το Lucknow.

Ο Nikhil είναι καλλιτέχνης εμπνευσμένος από το Indian Council for Cultural Relations (ICCR) και καλλιτέχνης του All India Radio. Διδάσκει στο Lalit Kala Kendra της Pune και στη σχολή παραστατικών τεχνών Bharati Vidyapeeth, ενώ έχει πραγματοποιήσει με επιτυχία εργαστήρια και master classes σε σχολεία, πανεπιστήμια και οργανισμούς, όπως η Σχολή Καλών και Παραστατικών Τεχνών, το Ινστιτούτο Κινηματογράφου και Τηλεόρασης της Ινδίας (FTII) και το Τμήμα Μέσων & Επικοινωνίας.

Έχει εμφανιστεί με επιτυχία τόσο στην Ινδία όσο και στο εξωτερικό, κατακτώντας το όργανο τόσο ως σολίστας όσο και ως συνοδός. Επιπλέον, έχει συνεργαστεί με μουσικούς και καλλιτέχνες διεθνώς στη σκηνή πειραματικής μουσικής.

«Ο Ήχος ως Θεραπεία – Το Απέραντο Μονοπάτι της Γιόγκα και της Dhrupad»

Έχοντας εξοικειωθεί και ασκηθεί στις διάφορες μορφές «καθαρισμού» στη γιόγκα, βιώνουμε μια ιδιαίτερη ευεξία σε σώμα και νου. Τα κριτήρια μιας βαθιάς θεραπείας καθαρισμού στο είναι μας μπορεί να είναι υψηλά· προϋποθέτουν εμπειρία και συνεχή εφαρμογή μέσα στον χρόνο. Ωστόσο, ακόμη και μέσα από τα πρώτα μας βήματα, όσο μικρά κι αν είναι πάνω στο άπειρο μονοπάτι της γιόγκα, αρχίζουμε να διαισθανόμαστε και να αισθανόμαστε τα οφέλη τους. Συχνά αυτά μας εμπνέουν να εξελίξουμε την πρακτική μας, ενώ ταυτόχρονα μας οδηγούν σε μια ευαισθησία και σε έναν ανοιχτό νου, ώστε να ερχόμαστε σε επαφή με πιο λεπτοφυή στοιχεία της γιόγκα, όπως ο ήχος.

Οι στάσεις της γιόγκα, γνωστές ως Asanas, ξεμπλοκάρουν το σώμα, προσφέροντας ευλυγισία και μια άνετη θέση, μέσα από την οποία μπορούμε να εξερευνήσουμε την καθημερινότητα μας και να μάθουμε από αυτήν. Ένα δυνατό σώμα με ευλυγισία θα μπορούσε να συμβολιστεί με μια χελώνα: έχει ένα στέρεο καβούκι και την ικανότητα να εισχωρεί μέσα στο είναι της, σε μια βαθιά ενδοσκόπηση. Έτσι και στην πρακτική της Asana, συναντάμε τη στάση Kurmasana, τη στάση της χελώνας, που συμβολίζει ένα υγιές σώμα μέσα από τα 72.000 κανάλια (nadis) που λέγεται πως ενεργοποιεί.

Μια ακόμη γνωστή έννοια στη γιόγκα είναι η Kundalini, η οποία συχνά συμβολίζεται με ένα φίδι που αναδύεται μέσα μας. Γι’ αυτό και συναντούμε Asanas που εκφράζουν αυτήν την κίνηση, όπως η Bhujangasana, γνωστή και ως κόμπρα. Αν για παράδειγμα λάβουμε την αίσθηση της αποτοξίνωσης μέσα από την Kurmasana και την αίσθηση της ανάτασης μέσα από την Bhujangasana, μπορούμε να τις δούμε ως δύο παραδείγματα των Apana & Prana (αποτοξίνωση και ζωτική ενέργεια).

Μέσα από ένα σώμα που βαδίζει αυτό το μονοπάτι, μπορούμε να έρθουμε σε επαφή με πιο λεπτοφυείς μορφές πρακτικής, όπως οι ενεργειακές στάσεις Mudras, ή με την τέχνη της επέκτασης της ζωτικής ενέργειας, το Pranayama. Έτσι, με καθαρό νου και σώμα, τα κανάλια παραμένουν ανοιχτά ώστε να βιώσουμε την ενέργεια που συχνά αποκαλείται Kundalini Shakti. (Φυσικά, θα μπορούσαμε να επεκτείνουμε το κείμενο με πολλές ακόμη πρακτικές όπως kriyas, shatkarmas κ.λπ., εδώ όμως δίνεται μόνο μια γενική εικόνα.)

Μια τέτοια ενέργεια, όταν κατευθύνεται μέσω του ήχου στα ενεργειακά κέντρα του σώματος, γνωστά ως Chakras, προσφέρει μια ιδιαίτερη μορφή χαράς και έκστασης στο είναι μας. Γι’ αυτό και ο ήχος θεωρήθηκε μια από τις ανώτερες μορφές θεραπείας, κάτι που συναντάμε σε όλον τον κόσμο: από τη λαϊκή μουσική της καθημερινότητας έως την πνευματική μουσική. Θα μπορούσαμε να πούμε πως η μουσική και ο ρυθμός εκφράζουν κάθε κατάσταση της ζωής.

Η μουσική έκφραση της Dhrupad θεωρείται μία από τις αρχαιότερες μορφές ήχου, που χαρακτηρίζεται από τη λιτή, καθαρή και ουσιαστική της προσέγγιση. Το όνομα Dhrupad προέρχεται από τις σανσκριτικές λέξεις Dhruva (ακίνητος, σταθερός) και Pada (στίχος, λέξη, ποίημα). Ο όρος Dhruvapada σημαίνει «σταθερός στίχος» ή «ακίνητο τραγούδι», αντανακλώντας τη δομημένη φύση της και τις ρίζες της στις αρχαίες βεδικές παραδόσεις.

Οι επτά νότες, που συμβολίζουν τα επτά βασικά chakras, στην προσέγγιση της Dhrupad αναλύονται σε πολλά μικρομόρια (microtones), προσφέροντας μια βαθιά θεραπεία στο είναι. Μια Raga, που χρησιμοποιεί έναν συνδυασμό αυτών των ήχων, αποδίδεται σε συγκεκριμένες στιγμές της ημέρας ή της εποχής, ώστε να προσφέρει την πιο κατάλληλη θεραπεία.

Σε συνδυασμό με την Αγιουρβέδα, για παράδειγμα, όταν το στοιχείο της γης (Kapha) είναι έντονο, τονίζεται περισσότερο η τρίτη νότα, που συμβολίζει τη φωτιά και την ενέργεια· αυτή προτείνεται σε απόγευμα ή ξημέρωμα, που είναι η περίοδος της γης (Kapha). Αντίθετα, αργά το πρωί ή αργά το βράδυ, όπου η φωτιά (Pitta) είναι πιο έντονη, η ίδια νότα θα είναι πιο ήπια, ώστε να κατευναστεί. Με αυτόν τον τρόπο, μέσα από τις νότες και τα πέντε στοιχεία (γη, νερό, φωτιά, αέρας, αιθέρας), και σε συνδυασμό με τον ρυθμό, δημιουργείται μια θεραπευτική εμπειρία: ανάτασης, γαλήνης, ενέργειας ή ηρεμίας.

Οι καταστάσεις που εκφράζονται μέσα από τον ήχο περιγράφονται συχνά ως εξής:

• Shringara – ερωτική, ρομαντική
• Hasya – κωμική, ανάλαφρη
• Karuna – παθητική, μελαγχολική, μοναχική
• Raudra – θυμωμένη, οργισμένη
• Veera – ηρωική, γενναία, μεγαλοπρεπής
• Bhayanaka – τρομακτική
• Vibhatsa – αηδιαστική
• Adbuta – θαυμασμού, κατάπληξης
• Shanta – ειρηνική, ήρεμη, χαλαρή

Τα τρία που συνδέονται πιο πολύ με τη μουσική έκφραση είναι τα Shanta, Karuna και Shringara.

Η Dhrupad αποτελεί μια λεπτοφυή προσέγγιση στον ήχο, που μας φέρνει σε επαφή αλλά και μας προετοιμάζει για τα τέσσερα στάδια της Nada Yoga:

1. Para Nada – πέρα από τη δόνηση
2. Pashyanti – νοητικός ήχος
3. Madhyama – ενδιάμεσος ήχος
4. Vaikhari – ήχος που παράγεται από δύο αντικείμενα που χτυπούν

Έχει παρατηρηθεί πως μέσα από τον «γυμνό» και καθαρό ήχο, είτε της ανθρώπινης φωνής είτε ενός μουσικού οργάνου, μπορούν να αποδοθούν εξαιρετικά λεπτοφυείς μορφές δόνησης, προσφέροντας μια βαθιά θεραπεία στο είναι.

Η μουσική θεωρείται ένα από τα ιδιαίτερα μονοπάτια της γιόγκα, που μπορεί να απολαύσει και να ωφεληθεί εξίσου τόσο ένας έμπειρος ασκούμενος όσο και κάποιος που έρχεται σε επαφή για πρώτη φορά με την πρακτική.