Pranayama

H Pranayama αποτελεί έναν από τους κύριους πυλώνες της πρακτικής Yoga και έχει ευρέως ερευνηθεί από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

Η ερμηνεία της λέξης Pranayama είναι διφορούμενη. Συχνά, πιστεύεται ότι αποτελείται από τα συνθετικά prana και yama (έλεγχος) , δηλ. έλεγχος της αναπνοής, ενώ μια άλλη της θεώρηση είναι ως prana και ayama (επέκταση, επιμήκυνση). Η λέξη prana σημαίνει ζωτική ενέργεια, δύναμη ζωής. Αν σπάσουμε την λέξη prana στα δύο συνθετικά της, pra σημαίνει πολύ καλά και το an σημαίνει πηγαίνω- ταξιδεύω. Η prana λοιπόν σημαίνει αυτό που ταξιδεύει καλά σε όλα τα μέρη του σώματος μας και pranayama είναι η ζωτική ενέργεια που ταξιδεύει ανεμπόδιστα και επεκτείνεται. Η μη ισορροπημένη ροή της ενέργειας στο σώμα είναι ασθένεια, ενώ η απουσία της είναι θάνατος.

Η prana υπάρχει σε όλα τα έμβια όντα και είναι υπεύθυνη για όλες τις λειτουργίες της ζωής, για όλα τα συστήματα του σώματος, ελέγχει τις αισθήσεις και το μυαλό.

Η αναπνοή δεν είναι prana, ούτε η prana είναι ο αέρας που εισπνέουμε (αν ήταν αλήθεια αυτό τότε θα μπορούσαμε να επαναφέρουμε στην ζωή έναν νεκρό, διοχετετεύοντας του οξυγόνο). H αναπνοή είναι μια ΕΚΦΡΑΣΗ της prana, μια έκφραση της ζωής και της δύναμης που υποστηρίζει αυτή την ζωή. Η αναπνοή είναι το ΜΕΣΟ που μπορούμε να έλθουμε σε επαφή με αυτή την τόσο λεπτοφυή, άυλη εκδήλωση της συνειδητότητας και να την χρησιμοποιήσουμε σαν μέσο για ενδοσκόπηση και γνώση του εαυτού μας.

Είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την συνειδητότητα. Παρόλο που δεν μπορούμε να δούμε, ή να αγγίξουμε την prana, η αναπνοή είναι ένα μέσο για να την επηρεάσουμε έμμεσα. Όταν αλλάζει η αναπνοή μπορεί να αλλάζει και η ροή της prana.

Δεδομένης της στενής σχέσης της αναπνοής, της prana  και του νου, η αναπνοή μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν ένα αποτελεσματικό μέσο για να επηρεάσεις τον νου. Ο νους, φλύαρος από την φύση του, μπορεί να κάνει για κάποια μόνο δευτερόλεπτα παύσεις, μέσω παρατήρησης της αναπνοής. Αυτή η παύση, δεν είναι απλά ένα κενό, αλλά μια κατάσταση βαθιάς συνειδησιακής χαλάρωσης, που προσφέρει το υπόβαθρο για θεραπεία και εσωτερική μεταμόρφωση.

Οι Yoga Sutras (II:49) ορίζουν την pranayama σαν την ‘Συνειδητή αλλαγή του ρυθμού αναπνοής’. Ελάχιστες εως μηδενικές είναι οι στιγμές που εχουμε επίγνωση της αναπνοής μας στην διάρκεια της ημέρας. Όταν όμως συνειδητοποιούμε και ρυθμίζουμε την αναπνοή μας, τότε συνειδητά συνδέουμε την αναπνοή με το νου μας. H εσωτερική αναταραχή και οι σκέψεις μειώνονται, και όσο ο νους ησυχάζει, έτσι διευρύνεται το εσωτερικό μας πεδίο όπου μπορεί να συμβεί η αλλαγή.

Αυτή η ‘Συνειδητή αλλαγή της αναπνοής’ στην οποία αναφέρονται οι Yoga Sutras, γίνεται με δύο τρόπους:

1. Παθητική Παρατήρηση: Είναι όταν απλά παρατηρώ τον τρόπο που αναπνέω, χωρίς να κρίνω ή να αλλάζω κάτι. Όσο συνεχίζει η παρατήρηση, με εστιασμένο νου, τότε αρχίζει να αλλάζει ο ρυθμός της και να γίνεται πχ πιο αργή, ή να μεγαλώνει το κράτημα μετά την εκπνοή. Η ίδια η παρατήρηση προκαλεί αλλαγή στον τρόπο που αναπνέω. Το να παρατηρώ εστιασμένα για αρκετή ώρα την αναπνοή είναι από μόνο τoυ ένα πολύ διαφωτιστικό βίωμα, γιατί αναδύονται σκέψεις, εικόνες και συναισθήματα που μέχρι τώρα ήταν βαθιά κρυμμένα στο υποσυνείδητο.

2. Ενεργητική συνειδητή αλλαγή του ρυθμού αναπνοής. Η αναπνοή αποτελείται από 4 μέρη:

• Εισπνοή: Αφορά την αύξηση του όγκου της θωρακικής κοιλότητας η οποία επιτυγχάνεται μέσα από την κάθοδο του διαφράγματος και την κίνηση των πλευρών προς τα πάνω και προς τα έξω κατά την εισπνοή. Προσφέρει στο σώμα ενεργοποίηση και ανανέωση. 
• Εκπνοή: Επιτυγχάνεται αντίστοιχα με τη μείωση του όγκου της θωρακικής κοιλότητας. Φέρνει αίσθηση χαλάρωσης και απελευθέρωσης.
• Κράτημα μετά την εισπνοή: Όταν κρατώ την εισπνοή μου, μεγαλώνει η αναπνευστική ικανότητα των πνευμόνων, μειώνεται η τάση της πλάτης για κύρτωση και ο κορμός αποκτά μεγαλύτερη ευλυγισία γιατί με κάθε εισπνοή επιμηκύνεται η σπονδυλική στήλη.
• Κράτημα μετά την εκπνοή: Όταν κρατώ την εκπνοή μου -μεταξύ άλλων, δυναμώνουν οι κοιλιακοί μύες και το πεπτικό σύστημα, καθώς επίσης μειώνεται η τάση της μέσης να κάνει λόρδωση.

Οι αναλογίες μεταξύ των 4 σταδίων της αναπνοής είναι πάρα πολλές , γι αυτό είναι σημαντική η παρουσία και η καθοδήγηση από έναν δάσκαλο yoga.

Μερικές από τις πιο ευρέως διαδεδομένες τεχνικές pranayama είναι η Nadi Shodana, Bhastrika, Kapalbhati, Bhramari, Ujayi, Anulom Vilom, Sheetali, Sheetkari, Murcha, Plavini και πολλές άλλες.  Χωρίζονται κυρίως σε εξισορροπητικές, ηρεμιστικές τεχνικές και τεχνικές ενεργοποίησης. Οι βασικές μας πηγές βρίσκονται  στον κλάδο της Hatha Yoga και δίνονται σε κείμενα όπως η Hatha Yoga Pradipika ή η Gheranda Samhita.  

Η Pranayama είναι ένα δώρο για το σώμα, τον νου και την ψυχή, ένα πολύτιμο εργαλείο αυτοφροντίδας που μας βοηθά να ζούμε με ενσυνειδητότητα και πληρότητα.

Your breath is your greatest teacher. It holds the wisdom of the universe within.

Sri Sri Ravi Shankar