Οι 4 Καταστάσεις Προσοχής

Σε κάποια γιογκικά κείμενα ο άνθρωπος συμβολίζεται με ένα άρμα που διασχίζει το δρόμο της ζωής. Το σώμα είναι το άρμα, οι αισθήσεις είναι τα άλογα, ο νους είναι τα γκέμια, η διάνοια ο αρματηλάτης και ο εσωτερικός Εαυτός ο επιβάτης. Ποιός οδηγεί αυτό το ταξίδι?  Όταν λείπει η καθοδήγηση της διάνοιας, ο νους παραδίδεται, και τα άλογα —οι αισθήσεις— τρέχουν χαοτικά όπου τις παρασύρουν τα άπειρα ερεθίσματα γύρω μας.

Υπάρχουν τέσσερις καταστάσεις προσοχής:

• “Μηδενική προσοχή” — ο νους περιπλανιέται, ονειροπολεί. Μπορεί να διαβάζουμε και στο τέλος να μη θυμόμαστε τίποτα.
• “Ελκόμενη προσοχή” — ο νους απορροφάται από το ερέθισμα (μια ταινία, μια μελωδία κλπ.) χωρίς καμία προσπάθεια. Έτσι λειτουργούμε συχνά στη ζωή.
• “Κατευθυνόμενη προσοχή” — ο νους συγκεντρώνεται ενεργά και συνειδητά, όπως όταν εργαζόμαστε ή μελετούμε. Είναι απαραίτητη για βαθύτερη κατανόηση, αλλά απαιτεί θέληση και προσπάθεια.
• “Διπλή προσοχή” — η προσοχή χωρίζεται στα δύο: ένα «βέλος» στρέφεται προς τα έξω, προς τα γεγονότα και ένα προς τα μέσα, παρακολουθώντας σκέψεις και συναισθήματα.

Αυτό το βλέπουμε και στη Bhagavad Gita, τη στιγμή της Mahabharata λίγο πριν τη μάχη δύο οικογενειών για την κυριαρχία του βασιλείου. Ο Κρίσνα είναι ο ηνίοχος και σύμβουλος του Αρτζούνα. Το πεδίο της μάχης (Kurukshetra) συμβολίζει τον εσωτερικό μας κόσμο — τη σύγκρουση ανάμεσα στις δυνάμεις μέσα μας.  Ο Αρτζούνα, αναζητώντας καθοδήγηση, λέει:

Ω Κρίσνα, σύρε το άρμα μου ανάμεσα στους δύο στρατούς για να δω.. αυτούς με τους οποίους πρέπει να αγωνιστώ.

Στέκεται στο μέσο, βλέποντας και τις δύο πλευρές ταυτόχρονα. Αυτή είναι η διπλή προσοχή — η ικανότητα να παρατηρούμε τι συμβαίνει έξω και τι μέσα μας, χωρίς ταύτιση. Η διπλή προσοχή είναι το θεμέλιο της γιόγκικης διάκρισης (viveka) — η ικανότητα να βλέπουμε τι είναι πρόσκαιρο και τι αιώνιο, τι ανήκει στη ροή των φαινομένων και τι στην ουσία του Είναι.

Η αληθινή γαλήνη προκύπτει όταν η διάνοια καθοδηγεί το άρμα και ο νους δεν παρασύρεται από ό,τι συναντά στο δρόμο. Η ηρεμία δεν είναι απουσία κίνησης, αλλά η ικανότητα να μένει η παρουσία αμετακίνητη μέσα στην κίνηση. Η γιόγκα μας καλεί να ζούμε με το βλέμμα στραμμένο όχι μόνο στο δρόμο, αλλά και στο σοφό αμαξά — τη μόνη πρόσβασή μας προς τον επιβάτη.